Кече Пургада Сабантуй булырмы?!

Кече Пургада гомер кичерүче дустыбыз Зөлфия апа Кәримова белән телефон аша аралашканда: «Дөресен әйтергә кирәк, очрашкан да, күрешкән дә юк диярлек. Анда-санда ансамбльгә йөрүчеләр белән туган көн, бәйрәмнәрдә генә очраштыргалыйбыз», – диде. Бу сүзләр уйга калдырды. «Пургада яшәүче милләттәшләребез белән очрашырга кирәк», – дигән хыяллар белән күптәннән йөри идек, тиз арада уйлаштык та, юлга кузгалдык.

Язын һәммә кешенең эше күп­ булса да, Зөлфия апа Кә­ри­мова «Ләйсән» ан­сам­блен­дә шөгыльләнүче иҗат­таш дус­ларын җыйган иде. Уд­муртия татарларының милли-мәдәни автономиясе рәисе Рәм­зия Илдус кызы Габбасова Удмуртиядәге татарлар тормышы, яңалыклар белән та­ныштырды. Алар аны шундый кызыксынып тыңладылар, хәтта Николай Петрович Красноперов та. 1991 елдан бир­ле эшләп кил­гән «Ләйсән» ан­самбленең ба­ян­чысы ул, милләте буенча рус. Бик ты­рышып, аңларга те­ләп утырды. Тел­не белмәсә дә, татар көйләрен баянда башкара. Ул Са­бантуйларның кайда һәм кай­чан булачагы белән кы­зык­сын­ды. 29 майда узачак «Уй­на, гармун!» фестиваль-кон­кур­сында кат­нашырга теләге бу­луын белдерде. Ни сәбәпледер, алар нигезләмәне күрмәгәннәр. «Андый чаралар турында өлкән­нәрнең күпчелеге белми дә кала­лардыр, мөгаен. Барып аң­латкач, бик кызыксынды», – дип уйлап куйдым. Мондый чакта күзгә-күз очрашуларның шулкадәр кадерле икәнлеген аңлыйсың.

Биредә яшәүче татарларның тоткасы булган Зөлфия ханым: «Районда 1200 татар исәпләнә, Кече Пургада – 800 чамасы. Катнаш гаиләләр күп булганга, милләттәшләребезнең күпчелеге руслашып беткән. Аларның нинди милләттән икәнен әйтүе дә авыр. Балаларын да белмәссең: әллә татар, әллә рус. Үземә килгәндә исә, бердәнбер кызым 5 яшенә кадәр әби белән үсте. Шуңа кечкенәдән ана телен өйрәнде. Сабый чактан өйрәнгәч, ишетеп, аралашып үскәч, ул онытылмый. Хәзерге көндә Мәскәүдә музыка белгече булып эшли. Анда татарча аралашыр кешесе булмаса да, минем белән телефоннан гел татарча сөйләшә. «Кызым, ничек татар телен онытмыйсың?» – ди­мен дә кайчак, «Онытмыйм, ничек онытасың аны, әнием», – ди. Мәскәү татарларының оешмасын да эзләп тапкан ул. Шу­ның өчен яшьләргә киңәш итеп: «Бала тугач ук, аның белән татарча аралашыгыз, соңыннан үкенерлек булмасын», – дияр идем.
Соңгы елларда без, Кече Пурга та­тарлары, очрашмый башладык. Аралашулар киме­гәненә күңел бераз кителеп тора. Үзем гаилә хәлләре аркасында, бу эшне алып бара алмыйм», – диде һәм Кече Пурга татарлары оешмасы җитәкчесе Фәнил Мәндиевкә мө­рә­җәгать итеп: «Фәнил Фә­ри­тович, сез башласагыз, яшь­ләр дә тартылып китәр иде. Очра­шуларны ешрак уздырырга, яшьләрне тартырга, максат куеп, шуңа ирешергә тырышыйк», – диде.
Рәмзия Габбасова аның сүзен дәвам итеп: «Биредә яшәүче татарларны уятып җибәрү өчен бер проектны тормышка ашырырга кирәк. Сабантуйга әзерләнергә вакыт калмады дисәк, авыл көне уздырырга була. Бәлки аны табигать кочагында, матур каеннар кочагында утыручы Яганда узды­рыргадыр», – дип тәкъдим итте. Аның үтемле сүзләре Кече Пурга автономия җитәкчесе Фәнил Мәндиевне дә уянырга мәҗбүр итте, ахрысы. Шул арада ул инде телефон аша кем беләндер элемтәгә кереп, ки­ңәшләшеп алды һәм җәен Са­бантуй оештыру теләге булуын сөйләп, очрашуда утыручыларны сөендерде. Сүзгә сүз ялганып, Мож­гада узачак Республикакүләм Сабантуйга да җыелышып барырга планлаштырып куйдылар.
Фәнил Фәрит улы яшь һәм Ижауда гомер итүенә кара­мастан, ике ел элек, Кече Пурга та­тар­ларын җыеп, туп­лап эшләргә бик теләп алынган иде. Ул: «2 ел эш­лә­дек дип әйтеп тә булмыйдыр. Очра­шулар оеш­ты­рыр­га, Әгерҗегә концерт белән чыгарга дип канат­ланып йөргәндә, пандемия башланды. Шуннан эш тукталды. «ВКонтакте» социаль челтәрендә төркем бул­дырып, «Иң яшь пешекче» дигән бәйге дә оеш­тырып карадык. Тик төркемгә кушы­лыр­га теләүчеләр бул­мады диярлек. Хәзер исә күп­ләре­безнең кул­ын­да за­ман­ча теле­фон, шунлыктан «ВКонтакте»да үзебезнең «Кече Пур­га татарлары» төркемен бул­ды­рачакбыз. Шу­шы көннәрдә Әб­делмәндә булган идем, анда татар­лар яхшы гына яшәп яталар. Яган авылында мәчеттә булдык. Сабит хәзрәт сүзләренчә, җомга намазларына мәчеткә ха­лык йөри. Бәйрәм вакытларында шә­һәрдән кайтучылар да килә. Удмуртия мөфтие Фаиз хәзрәт тә килгән иде».

«Ләйсән» ан­самбле оешуның беренче көннәреннән бир­ле ан­самбльгә йөр­­гән, аның бе­рен­­че җитәкчесе дә булган акти­вистыбыз Вилә Гәрәева белән рә­хәт­ләнеп ара­ла­шып алдык. Ул «Яңа­рыш» газета­сы­ның тугры дусты, чөнки газетаны чыга башлаганнан бир­ле яздырып алдыра. Мин күчтәнәчкә газета өләшкәндә дә, «Бу яңасымы? Мин инде укыдым. Көтеп алам, яратып укыйм. Бер хәрефен төшермичә укып бетерәм. Намаз вакытларын ай буена бирүегез ураза вакытларында бигрәк әйбәт булды. Әдәби әсәрләрне бик яратып укыйм. Соңгы вакытта Наилә Харисова әсәрен көтеп алам. Аның үзен дә белгәч, тагын да якын кабул ителә. Үзем Әгерҗе районы Тирсә авылыннан, шуңа да якташларымны, танышларымны карап барам. Аларның да язмалары була. Рәмзия Шәймөхәммәтованың язмаларын эзләп алам, сирәгрәк яза башлады. Без аның белән бер класста укыдык, шуңа бик якын. Язма­ларны укыгач, авторлар белән очрашкан-күрешкән төсле бу­лам. Ни турында телисең, шул бар укырга. 50 ел аралашмаган танышымны «Яңарыш» табарга ярдәм итте. Аның белән арала­шабыз хәзер. Шулай ук бел­дерүләр, котлауларны кал­дыр­мыйм. Концерт-чараларга да йө­­рергә яратабыз. Тик хәзер җыр­­чылар Әгерҗене читләтеп үтә башладылар, барысы да килмиләр. Кайчак Ижауга да йөргәлибез. Көтеп алам, «Яңарыш» булсын гына, бетә күрмәсен берүк.
Үзем хәзер лаеклы ялда. «Ләйсән»гә дә 5-6 ел йөрмим. Кай­чакта очрашып кына алабыз. Заманында җитәкчесе дә булдым, бик теләп йөри идем. 2013 елда сәламәтлек какшау аркасында җырлаудан туктарга туры килде. Хәзер инде иртәнге намазларны калдырмаска тырышам, быел Ураза да тоттым. Кан басымы уйнагач, тота алырмынмы дип борчылган идем, тәвәккәлләгәч, Аллаһ ярдәм итте», – диде.
Наилә Лужбина: «Үзем Баш­кортстаннан, кияүгә чыгып, Кече Пургага килдем. Биредә гомер итәбез. Ирем рус милләтеннән. Ике улыбыз бар, тик кечкенәдән татарчага өйрәтмәгәнмен, татар­ча сөйләшмиләр. Хәзер исә бик үкенәм», – диде. Ансамбльгә соң­гы елларда килеп кушылган Наилә ханым хакында Вилә апа: «Ул бик матур җырлый, тавышы да искиткеч моңлы, аһәңле. Тик хәзер ансамбльгә җыелган гына юк. Аллаһ бирсә, Сабантуйда ишетерсез әле», – диде.
Әйе, «Ләйсән» ансамбле җыр­чылары да олыгаеп бара, аларның дәвамчылары буларак килүче яшь­ләр булмавы күңелне тырный. Аралашкан вакытта һәммәсен дә искә алдык, алга таба планнар корганда, Рәмзия Габбасова: «Сәнгать мәктәбендә укытучы Зөлфия Шакирова балаларга та­тарча җырлар өйрәтә иде. Әлеге мәктәп белән элемтәне яңартырга кирәк. Өлкән буын яшь­ләрне ияртеп барганда гына, буыннар бәйләнеше сакланыр. Балаларны татар мәдәнияте белән таныштырырга, милли тормышка тартырга кирәк», – диде. Әлеге тәкъдимгә карата Гөлфия Сабир кызы Красноперова: «Татарча аңлап, сөйләшә белмәгәннәрне дә чакырырга кирәк. Мин үзем 40 яшькә кадәр татарча сөйләшмәдем, әти-әнием икесе дә татар булсалар да. Мин татарча аңлый, ә кайтарып әйтә белми идем. Ансамбльгә килгәч, кызлар миннән көлә иделәр, чөнки һәр сүзнең әйтелешен язып бара идем. Шулай итеп, ансамбльгә йөри-йөри, җырлар аша татарчага өйрәндем. Соңыннан үзем әнием белән татарча сөйләшә башладым», – дип, күз яшьләрен сөртте. Үзебезгә дә өйрәнергә, балаларны да яшьтән өйрәтергә кирәк, алар бик тиз сеңдерәләр», – дип өстәде. Фәнил Фәрит улы: «Әйе, телне белүче яшьләр бик аз. Балалар бакчасына барганда, мин дә бер сүз русча белмәгәнмен. Хәзер инде, русчалы-татарчалы сөйләшәм. Кайчак әбием дә: «Улым, син нәрсә? Татарча сөйләш!» – дип ачуланып та ала», – дип сүзгә кушылды.
Кече Пургада яшәүче милләт­тәш­ләребезгә Удмуртия Дәүләт Советы депутаты Чушъялов Павел Васильевич га­­зе­таны яздырып бүләк итә. Ул газеталар Әбделмән, Яган авылларында, Кече Пур­га­ның үзендә яшәүче мил­ләт­тәш­ләре­безгә таратыла. Газета уку­чылар исе­меннән рәхмәт сүзләрен җит­керде аңа Зөлфия ханым.

Көн аяз чакта, бар эшләрен таш­лап, вакыт табып очрашуга килгән мил­ләттәшләребезгә рәх­мәтләребезне җит­керәбез. Шулай очрашып, хәл-әхвәл бе­лешкәч, милләттәшләребезнең дә күңел­ләре үсеп, җанланып китә, кү­ңелне милли эшләргә этәрә, өмет чаткылары уята. Бер очрашу – бер гомер, диләр бит. Бер-бе­ребезне онытмыйча, бердәм булып яшик. Һәрвакыт элемтәдә торыйк! Хыяллар чынга ашып, Сабантуйларда очрашырга насыйп итсен!

Гөлнара Вәлиева.